2024 - Kan en/of moet een 15-jarige cliënt die in onze voorziening verblijft zelf toestemming geven om deel te nemen aan een onderzoek naar de verblijfsomstandigheden in de voorziening van een universiteitsstudente in kader van haar Masterproef? 

In het algemeen:

Het Belgische Burgerlijke Wetboek voert een beschermingsstatuut in voor minderjarigen:

Enerzijds stelt het B.W. dat minderjarige handelingsonbekwaam zijn (omdat ze als wilsonbekwaam worden ingeschat) waardoor ze geen beslissingen kunnen nemen die juridische gevolgen met zich meebrengen. Anderzijds stelt het Burgerlijk Wetboek ook dat minderjarigen moeten vertegenwoordigd worden door hun wettelijke vertegenwoordigers (juridische ouders of voogd) voor het stellen van rechtshandelingen.

Ouders moeten dus in principe samen hun ouderlijk gezag uitoefenen over hun minderjarig kind. Dit houdt o.a. in dat ouders samen alle belangrijke beslissingen moeten nemen over hun minderjarig kind (en daarom ook recht hebben op informatie over hun minderjarig kind).

De uitzonderingen:

Er bestaan ondertussen 2 regelgevingen die duidelijk vertrekken vanuit een mogelijke wilsbekwaamheid van minderjarigen (waaraan dan ook een beperkte handelingsbekwaamheid gekoppeld wordt):

1. De Wet Patiëntenrechten stelt dat wanneer de betrokken beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg (dit kan o.a. een arts, verpleegkundige, klinisch psycholoog, kinesist,... zijn) van mening is dat de minderjarige patiënt wilsbekwaam is (en dus voldoende kan inschatten wat in zijn belang is +  voldoende kan inschatten wat de gevolgen van zijn daden zijn), deze bekwame, minderjarige patiënt zijn patiëntenrechten zelfstandig kan uitoefenen.

Wilsbekwame minderjarige patiënten kunnen hierdoor zelfstandig beslissen over hun gezondheidszorg. De instemming van ouders is dan niet nodig. Ouders hebben door toepassing van het beroepsgeheim in dat geval bovendien ook geen recht op informatie over hun minderjarig, bekwaam kind.

2. Het DRM stel dat wilsbekwame minderjarigen (vermoed vanaf 12 jaar) moeten instemmen met buitengerechtelijke jeugdhulp. Soms samen met hun ouders, soms alleen. Wanneer ze bekwame minderjarigen alleen kunnen toestemmen, speelt het beroepsgeheim ten volle tegenover hun ouders.

Daarnaast beweegt er ook vanalles op vlak van de bekwaamheid om toestemming te geven van minderjarigen op vlak van privacy:

De Commissie Bescherming Persoonlijke Levenssfeer (Privacycommissie) stelde in het verleden dat bekwame minderjarigen (vermoed vanaf 12 jaar) zelf beslissingen mochten nemen over hun privacy. Ze bracht in dat kader een advies uit over de bescherming van minderjarigen op het internet en gaf daarbij aan dat ze ouderlijke toestemming enkel noodzakelijk vindt onder volgende omstandigheden:
- wanneer het kind de leeftijd van onderscheidingsvermogen nog niet heeft bereikt (vermoed op 12 jaar),
- wanneer gevoelige gegevens worden ingezameld,
- wanneer het nagestreefde doel niet in het direct belang is van de minderjarige (marketing, doorgeven van gegevens aan derden),
- wanneer de gegevens bestemd zijn om openbaar te worden gemaakt (verspreiding van informatie via een discussieforum, of op de website van een school).

! Sinds de komst van de GDPR, de Gegevensbeschermingsautoriteit (GBA) en de Belgische privacyregelgeving, vindt men dit advies niet meer terug op de website van de GBA.

Volgens de GDPR in combinatie met de Belgische privacyregelgeving hebben minderjarigen slechts tot 13 jaar toestemming nodig van hun ouders om actief te zijn op sociale netwerksites. 
Dit, samen met andere regelgeving die een mogelijke bekwaamheid van minderjarigen erkent, betekent wellicht dat minderjarigen vanaf 13 jaar bekwaam worden geacht om zelf toestemming te geven m.b.t. de verwerking van hun persoonsgegevens, oa. ook in kader van wetenschappelijk onderzoek. Maar de GBA spreekt zich op dit moment nog niet duidelijk uit over dit onderwerp...